مبلمان شهری در حصار صفر!

 چند وقت پیش میزگردی با حضور  اعضای سازمان نظام مهندسی ساختمان خراسان رضوی برگزار شده به نام بررسی چالشهای معماری دومین کلان شهر مذهبی جهان که سه تا از اساتید دانشکده ما هم در اون بودن (با دو تاشون این ترم درس داریم ) بخونین ...

* مهندس ناصر محسنی، نایب رئیس گروه شهرسازی سازمان
ما در بحث ساخت و ساز شهری هرمی داریم که از شهرسازی، طراحی شهری، معماری و طراحی صنعتی تشکیل شده است که مبلمان شهری به عنوان یک موضوع ارتباطی بین معماری و طراحی صنعتی است و طراحی شهری به مکان این شاخصها می پردازد.
اغلب کارشناسان در دنیا معتقدند که بین طراحی شهری و معماری فاصله ای وجود دارد که رشته طراحی منظر یا مبلمان شهری این خلاء را پر خواهد کرد.
در عین حال وقتی از مبلمان شهری صحبت می کنیم بحث فضای عمومی یک شهر مطرح می شود که توجه به این امر نیازمند حس تعلق، علاقه و فرهنگ اجتماعی است، به طوری که همه باید این تصور را داشته باشیم که نفع شخصی ما در نفع عمومی جامعه نهفته است.
در این راستا باید گفت، مبلمان شهری از رفتار اجتماعی ما در فضای عمومی جدا نیست. در یک کلام پرداختن به مبلمان شهری مشهد و در مجموع تمام شهرها نقطه اوج تعاون شهری و درک فضای شهروندی و مشارکت عمومی است.
در عین حال شهرداریها در بحث مبلمان شهری هزینه هایی را صورت می دهند که به عنوان مثال در خصوص ایجاد فضای سبز آثار این اقدام در روحیه مردم و افزایش نشاط اجتماعی مشهود است، اما در خصوص فضاسازیهای شهریمان باید تحقیقات و بررسیهای جامع تری صورت گیرد. بنابراین اگر ما از بحث مطالعه در خصوص چیدمان مبلمان شهری سخن به میان می آوریم، این بحث جنبه علمی، فناوری و تکنولوژی هم پیدا می کند که اولین گام در خصوص ایجاد فضاهای شهری و نمای شهر استفاده از تجارب سایر شهرهای دنیا و بومی کردن آن است.
در این راستا در مواردی که از چهارراههای شهرمان عبور می کنیم، متوجه نمی شویم که این کدام چهارراه است و لذا اغلب از شهرمان نقشه های ذهنی داریم که آرایش تیپ فضاها و ساختمانها، آرایش درختها و نمادهای شهری می تواند در این راستا به ما کمک کند.
این در حالی است که هم اکنون در شهرمان نماد شهری مدرن را نیز نمی بینیم. حال آنکه در برخی شهرها شکل باجه های تلفن، تیرهای چراغ برق، طرز قرار گرفتن نیمکتها و... یک هویت شهری محسوب می شوند که در این راستا باید به منظر شهری با دید فرهنگی، تاریخی، تکنولوژی و برخی موارد دیگر نگاه کرد.
بر همین اساس آن سهم معماری و شهرسازی که می بایست نقش خود را در فضای شهری ادا کند، غایب بوده است.
در این راستا باید گفت چهار خیابان منتهی به حرم مطهر حضرت رضا(ع) در مشهد یک فضای کاملاً بین المللی است و اکنون فضای این خیابانها در شأن شهر مشهد نیست و این جزء ضروری ترین کارهایی است که باید در بحث فضای شهری مشهد مورد توجه قرار گیرد.
* مهندس مسعود حسینی فاطمی، نایب رئیس گروه تخصصی معماری سازمان نظام مهندسی خراسان رضوی
ما در چند سال اخیر تازه به این نتیجه رسیدیم که هویت شهری فضایی نیست که اکنون شاهد آن هستیم و شهرمان به گونه ای شده که هر کس برای این شهر یک ضابطه و دستورالعملی دارد و شکل شهر از هویت شهری و فرهنگی خود خارج شده است. به عنوان مثال در برخی ساختمانهای نزدیک اطراف حرم مطهر باید فضاسازیهای خاص و تعریف درستی از مبلمان شهری در این مناطق داشته باشیم.
به عنوان مثال در برخی خیابانهای اطراف حرم مطهر کارهای مدرن و رنگهای مختلف در فضای بیرونی ساختمانها انجام می شود که این نوع رنگها نباید در این مناطق مورد استفاده قرار گیرد، بنابراین با توجه به بحث مبلمان و فضاسازی و زیباسازی شهری می بایست در اطراف حرم مطهر ترکیب مشخصی را از ساختمانها و فضاهای اطراف شاهد باشیم. از سویی باید این نکته را نیز عنوان کرد که برخی مدیران ما نگرش مناسبی به مبلمان شهری ندارند.
در عین حال دستگاهها در این خصوص هماهنگ نیستند. البته در خصوص فضاسازیهای شهری اقدامهای بسیار خوبی انجام شده، اما باید گفت خیابانهای شهرمان کاملاً بی روح است و شور و نشاط را به فرد القا نمی کند.
به عنوان مثال در یک کوچه 100 متری 10 اختلاف سطح وجود دارد و این مسأله را چه کسی باید ساماندهی کند و چه زمانی باید کار گسترده را در خصوص مبلمان شهری آغاز کنیم؟ البته هم اکنون اقدامهایی در خصوص بحث مبلمان شهری و فضاسازی شهر در حال انجام است، به طوری که شهرداری منطقه یک بحث مبلمان خیابان احمدآباد مشهد را در دستور کار دارد و در این ارتباط مشاوران کار خود را آغاز کرده اند که این اقدامها باید به همه نقاط شهر مشهد تعمیم داده شود.
* مهندس مهدی وکیلی، نماینده سازمان نظام مهندسی در شهرداری مشهد
بارزترین شاخصه ای که ما در بحث مبلمان شهری و شکل و شمایل شهر داریم، نمای ساختمانهاست که در یک سال گذشته 5500 فقره پروانه در مشهد صادر شده که طی این برنامه طی یک تا دو سال آینده 5500 ساختمان قرار است به ساختمانهای مشهد اضافه شود.
در این راستا یکی از بارزترین شاخصهای نما و زیباسازی شهر، نمای ساختمانهاست. بر همین اصل در مصوبه ای آمده است که تمام صاحبان ساختمانها موظفند نمای شمالی، جنوبی و نماهای جانبی را به طرز مناسب و با مصالح ساختمانی مرغوب آرایش دهند؛ چرا که نمای شهری از منظر حقوق شهروندی و عمومی به آن توجه می شود.
این در حالی است که 17 سال از زمان این مصوبه می گذرد و هم اکنون در شهر مشهد و در سال جاری ساختمانهایی در حاشیه خیابان اصلی ساخته شده اند که اصلاً نما ندارند که این ناهمگونی نمای ساختمانها در مشهد نیز به همین دلیل است. بنابراین باید گفت که بستر قانونی و ضوابط به صورت روشن و شفاف در این خصوص تعریف نشده تا شهرداری نیز برای ساختمانهایی که نماسازی نکرده اند، پایان کار صادر نکند.
* مهندس محمدرضا رئیسی، رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان خراسان رضوی
در خصوص مواردی که عنوان شده می توان اذعان کرد که فرهنگ شهری باید به گونه ای ارتقا یابد که همه شهر را خانه خود بدانند و به عنوان مثال باید این قضیه جا بیفتد که تا زمانی که نمای ساختمان ایجاد نشده، نباید از آن ساختمان بهره برداری کرد که این یک بحث مهندسی نیست و باید این فکر در تمام دستگاهها و عموم جامعه مورد پیگیری قرار گیرد و لذا در این رابطه باید کار فرهنگی کرد.
لذا اگر این مسأله برای مردم جا بیفتد مشکلات شهری حل خواهد شد. در عین حال اگر بخواهیم در خصوص این موضوع با قوه مجریه برخورد کنیم عملی نخواهد شد.
از زاویه دیگر اگر بحث نماسازی ساختمانها به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود، خود افراد از پرداختن به موارد داخلی ساختمان کم کرده و به زیباییهای شهری می افزایند که این مسأله حاصل نخواهد شد مگر با توسعه فرهنگی جامعه مردم شهرنشین در تمام شهرها.
اما یک نکته را باید گفت که زیباسازی شهر بدون سرمایه هم عملی نیست، چرا که دولت در این زمینه بودجه ای هزینه نمی کند و مردم و شهرداری باید این بودجه را تأمین کرده و در بحث مبلمان شهری مشارکت کنند.
بنابراین می طلبد با نگرش جدیدی که مطرح می شود، این بحث در شهرداریها اهمیت داده شود و دغدغه  خاطر مردم و شهرداریها قرار گیرد که مشارکت در چیدمان و ساماندهی مبلمان شهری و زیباسازی شهرمان بدون حضور یکی از این دو گروه عملی نیست.
* مهندس نوبری، دبیر کمیته تخصصی معماری سازمان
با توجه به اینکه معماری و طراحی شهری دانش تازه و کاملی است، مسأله ای را که می توانیم در این خصوص مورد توجه قرار دهیم درس گرفتن از معماری و شهرسازی گذشته ایران برای زیباسازی و مبلمان شهری مشهد است. به عنوان مثال می توان به وجود سقاخانه ها اشاره کرد که در گذشته رکن تزکیه معنوی و عبادی و آیینی ما بودند و کاربری بسیار ساده ای داشتند به عنوان یک نماد و فضای زیبای شهر مدنظر عموم قرار داشت.
از طرفی باید ببینیم که شهرسازی گذشته تا چه میزان به مسایل اقلیمی شهری در بحث مبلمان شهری توجه داشته و یا اینکه نحوه قرارگیری و شکل گیری منازل مسکونی در برخی میادین شهر به چه صورت بوده است.
این بدان معناست که در گذشته مفاهیم شهری در گذشته وابسته به آیین شهروندان، مردمان و حتی نظام اقلیمی و تکنولوژی آن شهر بوده است.
از سویی طراحی مبلمان شهری ما صرفاً نمی تواند به طراحی یک سطل زباله و یا یک ایستگاه اتوبوس ختم شود. بنابراین به عنوان مثال باید ببینیم که در شهری مثل مشهد که دارای موقعیت ویژه فرهنگی و مذهبی است و خیل عظیم زائران و مجاوران را در خود پذیراست، فرهنگ استفاده از وسایل نقلیه عمومی باید به چه شکلی باشد.
در عین حال شهر مشهد با مشخصه آیینی و اقلیمی خود تعریف وسایل، ادوات و مبلمانهای شهری دیگری را می طلبد که در این راستا برای استفاده از تجربه گذشته معماری و شهرسازی خود مفاهیمی بنیادی داریم که مهمتر از تکنولوژی و تکنیکهای ساخت می توانیم از آن استفاده کنیم.
* مهندس محمدهادی عرفان، عضو سازمان
در بحث مبلمان شهری نکته ای که وجود دارد بحث نبود NGO های دارای دغدغه، در حوزه بهسازی محیط و فضای شهری است که باید گفت در این زمینه کمبود داریم.
این بدان معناست که اگر فردی می خواهد درون خانه خود را با بهترین لوازم و مصالح تزیین کند به نمای ساختمان خود نیز توجه کند تا فضا و چهره ظاهری شهر زیبا شود که این نکته بسیار مهمی است و باید با تشویق NGOها و مشارکت مردمی به آن توجه شود.
نکته بعدی معنای مبلمان شهری است، به طوری که تصورم بر این است که مشهد باید به سمت مبلمان شهری متفاوت حرکت کند.
به عنوان مثال در یک منطقه مانند مرکز مشهد باید مکمل عناصر هویت ساز شهری را در کنار هم داشته باشیم که توجه به مسایل فرهنگی و معماری هم باید در مبلمان شهرمان دیده شود. لذا در یک منطقه حومه شهر گاهی بحث معماری و طراحی شهری را به دلیل فقدان عناصر خوانای معماری، بزرگتر می بینیم، بنابراین نباید انتظار هویت سازی از مبلمان شهری را به تنهایی داشت و باید با معماری شهرمان را خوانا کنیم که متأسفانه این معماری ناخوانا از برخی نقاط اطراف حرم شروع شده و تا چهار سوی شهر گسترش می یابد.
از سویی نقش معماران، طراحان شهری در مقیاس محله و برنامه ریزان شهری در بحث مبلمان شهری باید تفکیک شود.
* مهندس محمدرضا اسماعیلی، مدیر اجرایی
به طور کلی وظیفه یک معمار طراحی فضای داخل و خارج خانه برای آسایش خانوارهاست که پیرو این مسأله شهر نیز باید آن آسایش و نیازهای روحی مردم را در خارج از ساختمان فراهم کند که در این راستا آسایش در نظم شهر متجلی می شود و این نظم نیز شامل روشنایی محیط، رنگها و نمادهای ساختمانها و فضای سبز و... می باشد. لذا نداشتن نظم در زیباسازی و مبلمان شهری به نبود طرح جامع و مدون در این خصوص برمی گردد و به همین دلیل در نقطه صفر قرار داریم. در عین حال مسؤول و مقصر این مسأله را نمی توان مدیران شهری دانست و در این راستا بحث بی توجهی به مهندسی معماری و شهرسازی و مدیریتهای برنامه ریزی و طراحی شهری مطرح می شود. لذا در شهر مشهد یکی دو سال است که به زیباسازی شهری توجه می شود که در گذشته نقصها در این زمینه بی توجهی به تخصصها در بحث زیباسازی و مبلمان شهری بوده است. از سویی باید در خصوص مبلمان شهری فرهنگ سازی را در دستور کار داشته باشیم.
* مهندس علی همایی فر، نایب رئیس گروه تخصصی شهرسازی سازمان
در حقیقت ما از مبلمان شهری دو چیز بیشتر نمی خواهیم. اول اینکه این مبلمان مورد استفاده صحیح قرار گیرد و دوم اینکه ارتباط رفتاری با مردم داشته و فرم و شکل چیدمان این مبلمان زیبا باشد که باید تلفیق این دو قاعده را در بحث مبلمان شهری قرار داد.
از طرفی مکانیزمهای مداخله گر در مبلمان شهری متفاوت است و به عنوان مثال برخی دستگاهها در مبلمان شهری تأثیر می گذارند که باید این مکانیزم اصلاح شود. به عنوان مثال این القا باید صورت گیرد که هر دستگاه یا سازمانی صرف دادن خدمات نمی تواند منظر شهری را به هم بریزد. در عین حال مبلمان شهری یعنی آسایش، و ما بعضی وقتها ادبیات اولیه این آسایش را متعارف نمی بینیم، به طوری که در کنار یک منزل مسکونی و یا یک مجتمع اداری کارگاهی پرسروصدا قرار دارد که آسایش آن نقطه از شهر را با مشکل مواجه کرده که پرداختن به این موارد از مبلمان شهری مهمتر است.
* مهندس مقدم، عضو کمیته تخصصی شهرسازی سازمان
اگر بحث مبلمان شهری را یک مثلث فرض کنیم سه ضلع و رکن این مثلث شامل مدیران، مشاوران و طراحان و مردم هستند که این سه رکن باید همواره در تعامل باشند تا خروجی کار به صورت بهینه درآید. در عین حال اگر مدیریت را یکی از پایه های این مثلث بدانیم، باید گفت که متأسفانه در دیدگاه برخی مدیران ما در جایگاه تشکیلاتی و جایگاه علمی مبلمان شهری تعریف درستی ندارد.لذا تا زمانی که در مدیران ما این عزم به وجود نیاید و جایگاه تشکیلاتی برای چنین مسأله مهمی تعریف نشود، قاعدتاً نمی توانیم خروجی موفقی داشته باشیم اما با دیدگاهی که شهردار مشهد در خصوص بحث مبلمان شهری دارد، امید آن داریم که در دیدگاه مدیریتی در خصوص بحث مبلمان شهری اصلاح شود.
نکته دیگر در زمینه مشاوران است به طوری که ما مشاورانی که تخصص مبلمان شهری داشته باشند، نداریم.
* مهندس محمدرضا اخوان، نایب رئیس سازمان
برای پرداختن به مبلمان شهری یک سری زیرساختهایی لازم است که در این راستا احترام به قوانین و حقوق شهری و شهروندی، مشارکت مردم در امور تعریف شده، مدیریت منسجم و هماهنگ در اجرای قوانین، توجه به معماری هر شهر و توجه به تخصصهای لازم از جمله مواردی است که باید در بحث مبلمان شهری مورد توجه قرار گیرد.
مهدی شهرآبادی